امام زمان(عج) یار و همراه دارد؟
یکی از پرسشهای مطرح درباره امام مهدی(عج) این است که آیا آن حضرت در دوران غیبت یاران و همراهانی دارد یا خیر؟ در پاسخ این پرسش باید گفت: از برخی روایات و سخنان دانشوران بزرگ شیعه چنین برمیآید که در این دوران، گروههای برگزیدهای از مؤمنان راستین، مسئولیت یاری امام عصر(عج) و انجام دستورهای ایشان را برعهده دارند.
1. بررسی روایات و سخنان علمای شیعه
در روایتی که از امام محمد باقر(علیهالسلام) نقل شده است، در این زمینه چنین میخوانیم: «صاحب این امر [امام مهدی(علیهالسلام)] ناگزیر از کنارهگیری است و او در [زمان] کنارهگیری خود ناگزیر از [داشتن] نیرو و توانی است. او با وجود آن سی نفر هیچ هراسی ندارد. چه خوب جایگاهی است [مدینه] طیبه.»1
از این روایت برمیآید که در دوران غیبت، حداقل سی نفر در خدمت امام مهدی(علیهالسلام) هستند و آن حضرت را یاری میکنند. در روایت دیگری که از آن بزرگوار نقل شده است، ایشان به ترکیب یاران آن حضرت اشاره کرده، میفرماید: «سیصد و اندی به عدد اهل بدر، بین رکن و مقام با قائم بیعت میکنند. در میان آنها، برگزیدگان(نجبا) از اهل مصر، مردان صالح و پرهیزکار (ابدال) از اهل شام و نیک مردان (اخیار) از اهل عراق وجود دارند.»2
اگرچه این روایت درباره زمان ظهور است، ولی از برخی کلمات بزرگان میتوان استفاده کرد که همین گروهها در دوران غیبت هم در خدمت آن حضرت هستند.
شیخ کفعمی(ره) در حاشیه کتاب «المصباح» خود در شرح بخشی از دعای «ام داوود» که در آن از «اوتاد» و «ابدال» سخن به میان آمده است،3 مطلبی نقل میکند که در زمینه پرسش مورد نظر ما بسیار راهگشاست. ایشان میگوید:
«گفته شده است زمین هرگز از [یک] قطب، چهار نفر از اوتاد، چهل نفر از ابدال، هفتاد نفر از نجبا و سیصد و شصت نفر از صالحان خالی نمیماند. پس قطب همان مهدی است که درود خدا بر او باد. اوتاد هم کمتر از چهار نفر نخواهند بود؛ زیرا جهان مانند خیمهای است و [امام] مهدی مانند عمود این خیمه و اوتاد طنابهای آن هستند. البته گاهی اوتاد از چهار نفر هم بیشتر میشوند. ابدال بیش از چهل نفر، نجبا بیش از هفتاد نفر و صالحان بیش از سیصد و شصت نفرند. چنین به نظر میرسد که خضر و الیاس از اوتاد و پیوسته پیرامون قطب هستند.»4
گفتنی است، محدث نوری 5 و شیخ عبّاس قمی6 نیز در کتابهای خود این مطلب را از شیخ کفعمی نقل کردهاند.
حضرت آیت الله ناصری نیز درباره گروههای مختلف یاران امام عصر(علیهالسلام) میفرماید:
«همواره پنج گروه از اولیا در محضر آن ولی مطلق به سر میبرند و در خدمت ایشان از جانو دل میکوشند. اینان اوتاد، نجبا، نقبا، رجال الغیب و صلحا هستند.»7
2. گروههای مختلف یاران امام مهدی(علیهالسلام)
از روایات و سخنان یاد شده دانستیم که یاران امام مهدی(علیهالسلام) در دوران غیبت، همه در یک سطح نیستند و به گروههای مختلفی تقسیم میشوند. در اینجا به اجمال هر یک از این گروهها را بررسی میکنیم:
الف) اوتاد
«اوتاد» جمع «وَتِد» یا «وَتَد» و در اصل به معنای تکه چوب یا فلزی بوده است که برای بستن طناب خیمه در زمین فرو میکردهاند و موجب پایداری و استواری آن میشده است. با توجه به این معنا، در زبان عرب به هر چیز که مایه پایداری و استواری چیز دیگری میشود، اوتاد گفته میشود. چنان که کوهها را اوتاد زمین، دندانها را اوتاد دهان و رؤسا و بزرگان را اوتاد شهرها مینامند.8
در «دائرة المعارف بزرگ اسلامی»، اوتاد این گونه معرفی شدهاند:
«اوتاد در لغت به معنی میخهاست. در قرآن کریم از کوهها به عنوان اوتاد ارض یاد شده است که در کتب روایات آن را به گروههای مختلف اولیا تعبیر و تفسیر کردهاند. در روایات شیعه واژه اوتاد گاه به پیامبر(ص) و ائمه دوازدهگانه(علیهالسلام) و گاه به گروهی از اولیا اطلاق شده است که در سلسله مراتب ابدال و عبّاد و سیّاح قرار دارند و از محبوبترین بندگان خدا هستند ...
در روایات صوفیه اهل سنت اوتاد گروهی از اولیا شمرده شدهاند که شمار آنها 4 یا 7 و یا 40 تن هستند که بر خُلق موسی(علیهالسلام) و یا بر قلب جبرئیل خلق شدهاند و یا دارای یقینی همچون یقین ابراهیم (علیهالسلام) هستند که به برکت ایشان باران میبارد و بلا از زمین دور میشود و مردم به واسطه ایشان روزی مییابند ... .
ابن عربی گاهی الیاس، عیسی، ادریس و خضر(علیهالسلام) را از اوتاد معرفی میکند که با جسم خود در دنیا حضور دارند.»9
در مورد ویژگیهای اوتاد، مطالب گوناگونی در روایات و سخنان بزرگان نقل شده است که از جمله میتوان به موارد ذیل اشاره کرد:
حضرت آیت الله ناصری نیز درباره گروههای مختلف یاران امام عصر(علیهالسلام) میفرماید: «همواره پنج گروه از اولیا در محضر آن ولی مطلق به سر میبرند و در خدمت ایشان از جانو دل میکوشند. اینان اوتاد، نجبا، نقبا، رجال الغیب و صلحا هستند.»
در قسمتی از «حدیث معراج» خدای متعال، خطاب به رسول گرامی اسلام(ص) میفرماید:
«ای احمد! میدانی به خاطر چه چیز تو را بر دیگر پیامبران برتری دادم؟» رسول گرامی اسلام عرض میکند: به خدا سوگند، نه. پس خداوند میفرماید: «به خاطر [نوع] آفرینش، خوش خلقی، بخشندگی و مهربانی نسبت به مردمان. این چنین هستند اوتاد زمین و کسی از جملة اوتاد نمیشود مگر به واسطة وجود این صفات».10
امام علی(علیهالسلام) در یکی از خطبههای خود در وصف اوتاد میفرماید:
«ای بندگان خدا! دوست داشتنیترین بندگان خدا بندهای است که خداوند وی را علیه نفس یاری دهد. پس اندوه را شعار خود سازد و خوف از عذاب را تنپوش خویش، از این رو چراغ هدایت در دلش افروخته و برای روز قیامت خود توشهای مهیا کرده، مرگی را که دیگران دورش میپندارند نزدیکش انگاشته، تن به سختیها سپرده، نگریسته و نیکو نگریسته، خدا را یاد کرده و فراوان یاد کرده ... .
به مرحلهای از یقین رسید که چهره یقین را که چون آفتاب تابان بود مشاهده کرد. خود را وقف برترین کارها یعنی فرمان خدا کرد تا هر وظیفه که بر عهده اوست به انجام رساند و هر فرعی را به اصلش باز گرداند... .
او یکی از معادن دین و اوتاد زمین است. خود را ملزم ساخته به داد رفتار کند و نخستین گام در این راه نفی هواهای نفسانی است از خود...»11
شیخ کفعمی(ره) نیز اوتاد را این گونه توصیف میکند:
ادامــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه مطلب...